W ciągu ostatnich dwudziestu lat środowisko, w jakim pracują młodzi naukowcy, uległo metamorfozie. Zmienił się nie tylko system kształcenia oraz sposób przygotowywania rozprawy doktorskiej, ale też zasady funkcjonowania instytucji naukowych i ich współpracy ze środowiskiem zewnętrznym, zwanym obecnie „otoczeniem społeczno-gospodarczym uczelni”. Całkowitemu przekształceniu uległ też zarówno polski, jak i międzynarodowy rynek pracy dla naukowców.*
Wymienione we wstępie, choć jeszcze nie wszystkie, przemiany spowodowały narastający niepokój o przyszłość zawodową polskich kadr naukowych. Zarówno w mediach jak i na spotkaniach branżowych coraz więcej uwagi poświęca się sytuacji zawodowej młodych naukowców oraz możliwościom wykorzystania potencjału tej grupy na potrzeby społeczeństwa i gospodarki.
Diagnoza
Jednocześnie coraz bardziej zaznacza się potrzeba ustabilizowania sytuacji i znalezienia trwałych rozwiązań. Kolejne roczniki doktorantów i doktorów wyrażają obawy o nikłą użyteczność wykonywanej przez siebie pracy badawczej, wątpią też w możliwość rozwijania kariery zarówno na uczelni, jak i poza nią. W rozmowach prywatnych naukowcy podkreślają bariery miedzy młodszymi i bardziej doświadczonymi pracownikami uczelni – omawiane są nierówne szanse w rozwoju naukowym i zawodowym, a także trudności w komunikacji. Współpraca między promotorem a doktorantem stała się wyzwaniem o szczególnym znaczeniu: bardziej niż kiedykolwiek podatna na zerwanie, wymaga dziś ogromnego wysiłku zarówno ze strony młodego, jak doświadczonego naukowca. Relacja ta zyskała nowy wymiar, wychodzi bowiem często poza sam proces przygotowywania rozprawy, przybierając formę zbliżoną do coachingu.
Jak radzić sobie z wyzwaniami?
Zarówno wspomniane trudności jak i nowe wyzwania nie powinny jednak przesłaniać możliwości, jakie niesie ze sobą powstanie gospodarki opartej na wiedzy. Naukowcy zajmują w niej miejsce szczególne i stanowią element niezbędny do prawidłowego jej funkcjonowania. Analizowana z tej perspektywy sytuacja zawodowa badaczy i dydaktyków nie wiąże się tylko i wyłącznie z uczelnią, gdyż zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym, w poszczególnych branżach niezbędni są naukowcy dbający o to, by wiedza i nauka współpracowały z usługami i produkcją. Rozumiana w ten sposób, prawidłowo funkcjonująca gospodarka oparta na wiedzy gwarantuje naukowcom korzystne warunki rozwoju kariery zarówno w ośrodkach akademickich, jak i poza nimi.
Jak zatem odnaleźć się w nowej sytuacji? W jaki sposób w pełni wykorzystać możliwości młodych naukowców? Jak umożliwić im rozwój kariery adekwatny do wykształcenia i umiejętności? Kluczowym zagadnieniem okazuje się strategiczne zarządzanie karierami naukowymi polegające na sukcesywnym analizowaniu sytuacji zawodowej tej grupy oraz tworzeniu narzędzi służących jej rozwojowi. Zarządzanie strategiczne oparte jest na procesach planowania, realizacji, kontroli i ewaluacji. W wyniku analizy danych jakościowych i ilościowych proponuje się możliwe rozwiązania, a następnie nadzoruje ich realizację i ocenia rezultaty. Działania tego rodzaju, dotyczące nauki i naukowców, prowadzone są w Europie od dawna, ostatnio jednak rozwój tej dziedziny uległ przyspieszeniu. Dzięki temu naukowcy mają dziś dostęp nie tylko do szerokiej bibliografii tematycznej, ale także do zestawu metod i narzędzi wspierających rozwój kariery.
Co dalej?
W kolejnych artykułach omówię zasady strategicznego planowania kariery naukowej, zmierzę się też z różnymi opiniami na temat sytuacji zawodowej młodych naukowców w Polsce i na świecie. W oparciu o przeprowadzone analizy odniosę się do już stosowanych w Europie rozwiązań i narzędzi oraz zaproponuję nowe, możliwe do zastosowania indywidualnie przez każdego naukowca. Opierając się na własnym doświadczeniu akademickim oraz na opiniach uzyskanych bezpośrednio od naukowców (jako szkoleniowiec i doradca spotykam około 400 naukowców w semestrze), przytoczę interesujące studia przypadków i omówię je, proponując użyteczne rozwiązania. Jednocześnie, pragnąc zainteresować tematem rozwoju kariery naukowej każdego czytelnika, zaoferuję Państwu „kącik eksperta” z możliwością uzyskania odpowiedzi na pytania dotyczące funkcjonowania ekosystemu nauki, wyboru drogi kariery oraz rozwoju kompetencji i kwalifikacji naukowych. Zapraszam do lektury i do kontaktu.
***
*Artykuł ukazał się pierwotnie w czasopiśmie „Niezbędnik Akademicki PWN” B. Nawrocki (red.), Nr 1 maj/czerwiec 2017, ISSN 2450-2669, ss.30-31.
